دولت در دوره هاى انقلابى

تئورى مارکسيستى دولت و"دوره هاى گذار"

"در مرحله معينى از توسعه خود، نيروهاى مولده مادى جامعه با روابط توليدى موجود و يا به عبارت ديگر (که صرفا بيان حقوقى همان است) با مناسبات مالکيت که اين نيروها پيشتر در چهار چوب آن عمل مى کرده اند، در تناقض قرار مى گيرد. اين (روابط و مناسبات موجود) از قالبى براى توسعه نيرو هاى مولده به مانعى بر سر راه آنها بدل مى شوند. آنگاه دوره اى از انقلاب اجتماعى آغاز مى شود ".

"در مانيفست کمونيست چکيده کلى اى از تاريخ ارائه مى شود که انسان را وا مى دارد تا به دولت به مثابه ارگان حاکميت طبقاتى بنگرد و اين ما را ضرورتا به اين نتيجه مى رساند که پرولتاريا نمى تواند بورژوازى را سرنگون سازد مگر اينکه بدوا قدرت سياسى را به کف آورد، سيادت سياسى بدست آورد و دولت را به "پرولتارياى متشکل بصورت طبقه حاکمه" مبدل نمايد؛ و اين دولت پرولتاريايى بلافاصله پس از پيروزى راه زوال در پيش خواهد گرفت، زيرا در جامعه بدون تضاد هاى طبقاتى دولت لازم نيست و نمى تواند وجود داشته باشد. اينجا اين مساله مطرح نشده است که از نقطه نظر تکامل تاريخى جايگزينى دولت بورژوايى با دولت پرولتاريايى چگونه بايد صورت گيرد".
(دولت و انقلاب جلد ٢٥ مجموعه آثار به انگليسى صفحه ٤١١)

"فقط کسى به جوهر آموزش مارکس درباره دولت پى برده  است که فهميده باشد ديکتاتورى يک طبقه نه تنها براى هرگونه جامعه طبقاتى بطور اعم، ... بلکه براى دوران تاريخى کاملى نيز که سرمايه دارى را از "جامعه بدون طبقات"، يعنى از کمونيسم، جدا مى کند، ضرورت دارد. شکل دولتهاى بورژوازى فوق العاده متنوع است ولى ماهيت آنها يکى است. اين دولتها هر شکلى داشته باشند در ماهيت امر حتما همه ديکتاتورى بورژوايى هستند. دوران گذار از سرمايه دارى به کمونيسم قطعا اشکال سياسى فراوان و متنوعى ببار مى آورد، اما ماهيت آنها حتما يک چيز خواهد بود، ديکتاتورى پرولتاريا".
(همانجا، صفحه ٤١٨، تأکيد در اصل)

"دولت "نيروى خاص براى سرکوب" است. ... اما از اين تعريف چنين بر مى آيد که "نيروى خاص براى سرکوب" پرولتاريا بدست بورژوازى، سرکوب ميليونها رنجبر بدست مشتى توانگر بايد با "نيروى خاص سرکوب" بورژوازى بدست پرولتاريا (يعنى ديکتاتورى پرولتاريا) تعويض گردد. معناى "نابودى دولت بعنوان دولت" نيز در همين است. معناى "اقدام" براى به تملک در آوردن وسائل توليد بنام جامعه نيز در همين است و بخودى خود واضح است که اينچنين تعويض يک "نيروى خاص" (بورژوايى) با "نيروى خاص" ديگر (پرولتاريا) بهيچوجه نمى تواند بصورت "زوال" انجام يابد".
(همانجا صفحه ٤٠٢)
27
"دولت يک سازمان ويژه قهر است: دولت سازمان اعمال خشونت براى سرکوب طبقه معينى است. اما پرولتاريا بايد کدام طبقه را سرکوب کند. بديهى است که فقط طبقه استثمارگر، يعنى بورژوازى را. زحمتکشان دولت را فقط براى سرکوب مقاومت استثمارگران لازم دارند و فقط پرولتاريا از عهده هدايت و اجراى اين سرکوب برمى آيد".
(همانجا صفحه ٤٠٧)

"تئورى مبارزه طبقاتى، وقتى توسط مارکس در خصوص مسأله دولت و انقلاب سوسياليستى بکار بسته مى شود، لزوما به پذيرش حاکميت سياسى پرولتاريا، به پذيرش ديکتاتورى او منجر مى گردد... سرنگونى بورژوازى فقط هنگامى عملى است که پرولتاريا به طبقه حاکمه اى بدل شود که قادر است مقاومت اجتناب ناپذير و تا پاى جان بورژوازى را در هم بشکند و کليه توده زحمتکش و استثمار شونده را براى سيستم اقتصادى نوين متشکل سازد".
(همانجا صفحه ٤٠٩)

دوره هاى انقلابى به معنى اخص کلمه و مسأله دولت

اين بخش را خلاصه کنيم:

برداشت لنينى از دولت در روند انقلاب براى دموکراسى
جمهورى انقلابى و برنامه ما

"همينجاست که فورا معلوم ميشود که نتيجه غفلت کنفرانس چى هاى ما از مسأله مشخصى که در برابر رهبران سياسى پرولتاريا قرار گرفته است، چيست. مسأله مشخص يک دولت موقت انقلابى توسط موضوع سلسله دولتهاى آتى که اهداف انقلاب بورژوايى بطور کلى را انجام خواهند داد، از افق ديد کنفرانس چى هاى ما پنهان شده است. اگر مى خواهيد به مسأله از لحاظ "تاريخى" بنگريد، آنگاه نمونه هر کشور اروپايى اين نکته را به شما نشان ميدهد که اهداف تاريخى انقلاب بورژوايى توسط يک سلسله دولتها، که بهيچوجه "موقت" هم نبودند، انجام شده است، و حتى دولتهايى که انقلاب را شکست دادند بهرحال ناگزير از انجام وظايف تاريخى انقلاب شکست خورده شدند. اما "دولت موقت انقلابى" ابدا آن دولتى نيست که شما درباره آن صحبت مى کنيد: اين عنوان دولت يک دوره انقلابى است، دولتى که بلافاصله جايگزين دولت سرنگون شده مى شود و متکى به قيام مردم است و نه فلان نوع نهاد انتخابى منبعث از مردم. يک دولت موقت انقلابى ارگان مبارزه در راه پيروزى بيدرنگ انقلاب و دفع بيدرنگ تلاشهاى ضد انقلابى است، نه ارگان عملى کردن اهداف تاريخى انقلاب بورژوايى بطور کلى. بيائيد قضاوت اين موضوع را که ما و شما و يا فلان و بهمان دولت، همانا کدام وظايف انقلاب بورژوايى را انجام داده ايم به مورخين آينده در يک "روسکا يا استارينا"ى آتيه واگذار کنيم. اين عمل را ٣٠ سال ديگر هم مى توانند انجام دهند. اما ما اکنون براى مبارزه، در راه جمهورى و براى جدى ترين شرکت پرولتاريا در اين مبارزه بايد شعارها و رهنمودهاى عملى طرح کنيم".
(دو تاکتيک، جلد ٩ انگليسى، صفحه ٤٣-٤٢، تأکيدات از ماست)

"قطعنامه منشويکها بجاى آنکه اين نکته را روشن کند که پرولتاريا در حال حاضر چگونه بايد "روند انقلابى را به پيش راند"، بجاى توصيه تدارک مشخصى براى مبارزه عليه بورژوازى هنگامى که عليه دستاورد هاى انقلاب قد علم مى کند، توصيفى کلى از يک پروسه بدست مى دهد. توصيفى که هيچ چيز راجع به اهداف مشخص فعاليت ما نمى گويد. روش ايسکراى نو در بيان نظراتش انسان را به ياد نظر مارکس (در تزهاى فوئرباخ) درباره ماترياليسم قديم مى اندازد که با ايده هاى ديالکتيک بيگانه بود. مارکس مى گفت فلاسفه تنها جهان را به طرق مختلف تفسير کرده اند، مسأله اما، بر سر تغيير آن است. گروه ايسکراى نو هم درست به همين ترتيب قادر است توصيف و تحليل قابل تحملى از پروسه مبارزه اى که در جلوى چشمانشان در جريان است عرضه کند، اما بطور کلى عاجز از آن است که شعار درستى براى اين مبارزه ارائه کند. خوب رژه مى روند، اما بد رهبرى مى کنند. آنها با فراموش کردن رهبرى فعال و نقش هدايت کننده اى که مى تواند و بايد در تاريخ توسط احزابى که پيش شرط هاى مادى انقلاب را دريافته اند و خود را در رأس طبقات پيشرو قرار داده اند، درک ماترياليستى از تاريخ را به ابتذال مى کشند.
(همانجا صفحه ٤٤-٤٣)

"انسان بايد درکش از تاريخ درک يک بچه مدرسه باشد تا قضيه را بدون "جهش" در نظر مجسم کند و آن را بصورت يک خط مستقيم که آهسته و پيوسته بطرف بالا در حرکت است ببيند؛ به اين نحو که ابتدا نوبت بورژوازى بزرگ ليبرال خواهد بود: کسب امتيازات جزئى از استبداد؛ سپس نوبت خرده بورژوازى انقلابى مى رسد، جمهورى دموکراتيک، و سرانجام نوبت پرولتاريا: انقلاب سوسياليستى. اين تصوير تا حدود زيادى تصوير درستى است؛ درست، به قول فرانسويها، در دراز مدت يعنى در طول يک قرن يا چيزى در اين حدود... اما انسان بايد در بيمايگى اعجوبه باشد تا اين را در يک دوره انقلابى برنامه عمل خويش قرار دهد. چنانچه دستگاه استبدادى روسيه حتى در اين مرحله نتواند از طريق يک مشروطه خشک و خالى جان خويش را نجات دهد، چنانچه نه تنها متزلزل که واقعا سرنگون شود، آنگاه واضح است که اعمال يک نيروى انقلابى عظيم براى دفاع از اين دستاورد ها ضرورت خواهد يافت. اين "دفاع"، اما، چيزى جز ديکتاتورى انقلابى دموکراتيک پرولتاريا و دهقانان نيست. هر چه دستاورد هاى کنونى افزون تر و هر چه دفاع ما از اين دستاورد ها نيرومند تر باشد، توان ارتجاع ِ ناگزير ِ آتى در باز پس گرفتن بعدى آنها کمتر، ادوار ارتجاع کوتاه تر و کار مبارزين پرولتارياى پس از ما سهل تر خواهد بود".
(ديکتاتورى انقلابى دموکراتيک پرولتاريا و دهقانان، جلد ٨، صفحه ٢٩٩)

"آيا روشن نيست که بدون ديکتاتورى انقلابى دموکراتيک کمترين اميدى به موفقيت اين مبارزه [براى جمهورى] وجود ندارد؟ يکى از معايب عمده استدلال مورد بحث [منشويکها] بى جانى و مـُردگى آن، خصلت کليشه اى آن و عجز آن از در نظر گرفتن موقعيت انقلابى است. مبارزه براى جمهورى و در عين حال دست کشيدن از ديکتاتورى انقلابى - دموکراتيک به کار اوياما [مارشال ژاپنى] مى ماند که تصميم داشت با کروپاتکين [ژنرال روسى] در شهر ماکدن بجنگد اما از پيش خيال تصرف شهر ماکدن را بکلى رها کرده بود. اگر ما مردم انقلابى، يعنى پرولتاريا و دهقانان، مى خواهيم عليه استبداد "در کنار هم مبارزه کنيم"، بايد تا به آخر در کنار هم عليه آن مبارزه کنيم، بهمراه هم نابودش سازيم و در دفع تلاشهاى محتوم براى بازگرداندن آن در کنار هم باشيم".
(همانجا صفحه ٢٩٨، تأکيد از ماست)

"در تحليل نهايى تنها نيروى قهر مسائل مهم آزادى سياسى و مبارزه طبقاتى را فيصله مى دهد. و اين وظيفه ماست که اين نيروى قهر را آماده کنيم و سازمان بدهيم. و آنرا نه تنها براى دفاع، بلکه همچنين براى حمله به شيوه درست بکار ببريم. سلطه طولانى ارتجاع سياسى در اروپا، که تقريبا از روزهاى کمون پاريس تا کنون بلاوقفه ادامه داشته است، ما را بيش از اندازه به اين ايده عادت داده است که اين عمل تنها مى تواند از "پايين" به پيش رود. اين امر ما را بيش از حد به اين عادت داده است که تنها مبارزات تدافعى را ببينيم، ما اکنون به دوره جديدى پاى گذاشته ايم. دوره خيزشها و انقلابات آغاز شده است. در دوره اى نظير آنچه روسيه امروز از سر مى گذراند، محدود ماندن به فرمولهاى کليشه اى قبلى پذيرفتنى نيست. ما بايد ايده "عمل از بالا" را تبليغ کنيم، بايد براى فعالانه ترين عمل تعرضى تدارک ببينيم. بايد شرايط و اشکال چنين عملى را بررسى کنيم".
(دو تاکتيک، جلد ٩، صفحه ٣١)

دولت بورژوايى در دوره انقلابى
نمونه جمهورى اسلامى

"واقعيات روزمره انقلاب و مبارزه طبقاتى هر روز بيش از پيش زمينه را براى طرد اوهام خرده بورژوايى و اعتماد گنگ زحمتکشان به حکومت فعلى فراهم مى آورد. اعتماد گنگى که منشاء اصلى قدرت سرمايه داران را در عقيم کردن انقلاب ايران تشکيل مى دهد. هر روز کارگران و زحمتکشان بيشترى از خود مى پرسند که آيا حکومتى که مانع اعتلاى جنبش کارگرى و بسيج توده هاى زحمتکش به رهبرى طبقه کارگر مى گردد، حکومتى ملى و انقلابى است؟ آيا حکومتى که ... آزادى را سلب مى کند، بيان را خفه مى کند، اجتماعات را بر هم مى زند و احزاب و سازمانهاى سياسى اى را که در جهت منافع طبقه کارگر فعاليت مى کنند، "توطئه گر"، "اخلالگر" و "کاسه گرمتر از آش" مى خواند، آيا چنين حکومتى انقلابى است؟ آيا حکومتى که ... بر راهپيمايى حق طلبانه کارگران بيکار اصفهانى آتش مى گشايد و خود را به کوچه على چپ مى زند حکومتى انقلابى است؟ آيا حکومتى که ... کارگران آگاه را توقيف مى کند، در بين کارگران شکافهاى قومى، مذهبى، جنسى، سنى و غيره ايجاد مى کند تا اتحاد آنان را مانع شود، حکومتى انقلابى است؟ ... خير، حکومت کنونى ابدا ارگان انقلاب و قيام زحمتکشان نيست. رسالت تاريخى حکومت فعلى، که از زاويه منافع دراز مدت امپرياليسم در ايران براستى حکومتى "موقت" است، اينست که سرمايه و امپرياليسم را از طوفان انقلاب توده هاى زحمتکش و مبارز ايران نجات دهد".
(صفحه ٣-٤)
93
"اما کارگران آگاه و پيشاهنگان انقلابى طبقه کارگر در قبال واقعيات فوق چه وظايفى بر دوش دارند؟ اگر حکومت کنونى در جهت منافع سرمايه و سرمايه داران عمل مى کند، اگر حکومت کنونى حکومتى موقت و محلل است که زمينه را براى بازگشت ارتجاع امپرياليستى فراهم مى سازد، آنگاه وظيفه کارگران انقلابى حرکت در جهت پايه گذارى آن تشکيلاتى خواهد بود که ارگان حاکميت مستقل کارگران باشد و بتواند به هنگام حمله نهايى ضد انقلاب که دير يا زود به رهبرى سرمايه داران و مباشرت بخش محافظه کار و قشرى خرده بورژوازى و به همت متخصصين تمام عيار نظامى و سياسى آنها که از کشتار هاى ميليونى ابايى ندارند، آغاز خواهد شد - کارگران و توده هاى وسيع زحمتکش را براى دفاع از دستاورد هاى انقلاب و شکست قطعى ضد انقلاب بسيج نمايند".
(صفحه ٥)

دوره انقلابى و ديکتاتورى پرولتاريا

"اولين وظيفه هر حزبى که رو به آينده دارد، اينست که اکثريت مردم را متقاعد سازد که برنامه و تاکتيکهايش صحيح اند. اين وظيفه چه در دوره تزارى و چه در دوره سياست سازش تسره تلى ها و چرنف ها با کرنسکى ها و کيشکين ها، در صدر وظايف قرار داشت. اين وظيفه امروز عمدتا به انجام رسيده است، زيرا همانطور که کنگره شوراها در مسکو بطور قطع ثابت نمود، اکثريت کارگران و دهقانان روسيه به وضوح جانب بلشويک ها را گرفته اند. اما البته هنوز تا انجام کامل اين وظيفه راه درازى در پيش است.
114
دومين وظيفه اى که در مقابل حزب ما قرار گرفت تصرف قدرت سياسى و سرکوب مقاومت استثمارگران بود. اين وظيفه نيز کاملا انجام نشده است و نبايد از آن غفلت شود زيرا سلطنت طلبان و دمکرات - مشروطه طلبان از يکسو و اعوان و انصارشان يعنى منشويک ها و اس ار هاى راست از سوى ديگر، به تلاش هاى خود براى وحدت به منظور سرنگونى قدرت شوراها ادامه مى دهند. بهرحال، عمدتا، وظيفه سرکوب مقاومت استثمارگران در فاصله ٢٥ اکتبر ١٩١٧ تا (تقريبا) فوريه ١٩١٨ يعنى تسليم بوگايفسکى، به انجام رسيد.
115
سومين وظيفه اکنون دارد بعنوان يک وظيفه فورى در صدر قرار مى گيرد و موجد خصلت ويژه موقعيت فعلى يعنى سازماندهى اداره امور روسيه است. البته، ما از همان روز بعد از ٢٥ اکتبر براى انجام اين وظيفه گام برداشتيم. اما تا امروز، از آنجا که مقاومت استثمارگران هنوز شکل يک جنگ داخلى آشکار را بخود گرفته بود، وظيفه اداره امور نمى توانست به وظيفه اصلى و محورى تبديل شود."

(وظايف فورى دولت شوروى، آوريل ١٩١٨، جلد ٢٧، ٢٤٢-٢٤١، تاکيدات دوخطى در اصل است)

"در هر انقلاب سوسياليستى، پس از آنکه پرولتاريا مسأله تصرف سياسى را حل نمود، و به درجه اى که وظيفه خلع يد از خلع يد کنندگان و سرکوب مقاومت آنان بطور عمده انجام شده باشد، وظيفه بنيادى يک سيستم اجتماعى برتر از سرمايه دارى، در صدر قرار مى گيرد. يعنى وظيفه بالا بردن بارآورى کار و در اين رابطه (و به اين منظور) تحقق سازمان بهتر کار. دولت شورايى ما، به لطف پيروزى بر استثمارگران - از کرنسکى تا کورنيلف - دقيقا در موقعيتى قرار دارد که مى تواند مستقيما به سراغ انجام اين وظيفه برود و با جديت به آن بپردازد. اينجا يک نکته فورا روشن مى شود و آن اين است که اگر تصرف دولت مرکزى در ظرف چند روز عملى باشد، اگر سرکوب مقاومت نظامى (و خرابکارى) استثمارگران حتى در اقصى نقاط يک کشور پهناور در ظرف چند هفته امکان پذير باشد، حل اساسى مسأله بالا بردن بارآورى کار بهر ترتيب ... نياز به چندين سال دارد."
(همانجا صفحه ٢٥٧)